In de polder is – naast de woonkernen en bedrijven – de landbouw de voornaamste landschapsgebruiker en beheerder. De rol van de boer om naar een betere waterkwaliteit en -ecologie te komen is dus duidelijk. De boer staat hierin niet alleen, het waterschap vervult de taak van waterbeheerder en stuurt via het publieke instrumentarium mee (regelgeving en handhaving).

Om samen aan de opgave te werken hebben LTO en de Unie van Waterschappen de handen ineen geslagen om een samenwerkend proces op te zetten om mét de boeren, per waterschap,  samen te komen tot een betere ecologische toestand van de polders. Dit helpt de waterschappen op weg naar het behalen van de doelen in 2027 en de boer aan een betere waterkwaliteit én omgevingskwaliteit van het eigen land. De boer is trots op het land waarop hij werkt!.

Vanuit &Flux is Michiel Pols betrokken in dit samenwerkingsproces tussen de boer, via de LTO afdelingen en de collectieven, en het waterschap. Als regiocoördinator namens LTO Noord begeleidt Michiel dit DAW Impuls traject voor het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, het Hoogheemraadschap van Delfland en het waterschap Hollandse Delta.

In 2021 moeten de Gebiedsdocumenten Agrarisch Waterbeheer (GAW) worden vastgesteld. Dit document schetst de richting van de opgave in het gebied en dient als onderlegger voor de maatregelen waaraan de boer, het waterschap en andere belanghebbende gaan samenwerken. Zo werken zij naar een verbetering van de ecologisch waterkwaliteit. Het pakket aan maatregelen (projecten) wordt in 2021 vastgelegd en vastgesteld in het Uitvoeringsprogramma waarin de werkpakketten, de samenwerkingsafspraken en financiering worden vastgelegd.

Kortom; Samen de Boer op voor waterkwaliteit en ecologie!

Afgelopen jaren zijn er veel voorbeelden geweest van de stevige gevolgen die de klimaatverandering met zich mee kan brengen. De beelden en filmpjes van ondergelopen straten en zelfs een kano in de straten gingen al snel weer ‘viral’. Extreme neerslag is één van de bekende gevolgen van een veranderend klimaat en dit brengt veel schade en ontwrichting met zich mee. Dit, terwijl er ook alarmbellen worden geluid over een  neerslagtekort. Naast extreme neerslag en toenemende droogte zullen we ook steeds vaker te maken krijgen met ‘heat islands’ in onze versteende steden, nemen op sommige plaatsen de overstromingsrisico’s toe en wordt de bodemdaling in veenweidegebieden een steeds groter probleem. 

Kortom, een maatschappelijke opgave die – gelukkig – steeds nadrukkelijker aandacht krijgt.  

Tegelijkertijd is deze opgave ook nog een, wat wij noemen, ongestructureerde maatschappelijke opgave. Daarmee bedoelen we, als we het heel simpel houden, dat er nog geen antwoord op de vraag: wie moet ik bellen als ik meer klimaatadaptatie wil? 

Ongestructureerde maatschappelijke opgaven vragen om samenwerking, en voor klimaatadaptatie is dat niet anders. We zullen het samen moeten doen, want niemand is er in zijn eentje van en niemand kan het ook alleen voor elkaar krijgen. En natuurlijk hebben overheden hierin niet alleen een belang, maar zeker ook een belangrijke rol. We moeten immers niet alleen onze gebouwen (die vaak niet in het bezit van overheden zijn) maar ook onze publieke ruimte klimaatadaptiever maken. Bovendien: door de publieke ruimte slim en goed klimaatadaptief te maken, zijn de vaak duurdere maatregelen in, op of aan gebouwen minder snel nodig.  

Tegelijkertijd zien we dat veel overheden, vaak onbedoeld, door hun (beleids)keuzes zich het probleem, bedoeld of onbedoeld, toe-eigenen. Waardoor er minder gezamenlijkheid, minder samenwerking en minder co-creatie plaatsvindt. Gevolg: suboptimale oplossingen, vertraging in de uitvoering, soms onnodig hoge kosten en risico’s in de beheerfase.  

&Flux en Tauw hebben een inventarisatie gemaakt van allerlei producten, hulpmiddelen, ‘tools’ en rapporten die door een aantal koplopersinitiatieven zijn gemaakt en die gericht zijn op nieuwbouw projecten en nieuwe gebiedsontwikkelingen. Deze producten en hulpmiddelen hebben we vervolgens ingedeeld naar de verschillende fases van gebiedsontwikkelingsprocessen. Dat biedt een aantal belangrijke en nuttige inzichten over de onderwerpen die we al aardig inzichtelijk hebben en de thema’s die echt nog flink wat aandacht behoeven (financiering van klimaatadaptatie bijvoorbeeld).  

Daarnaast hebben we ook gevonden dat de aard van de producten, de ‘afzenders’, de doelgroepen en inhoud ervan, ook iets zeggen over de manier waarop de overheid invulling geeft aan haar eigen rol. Voor de identificatie van die verschillende rollen hebben we de ‘good old’ indeling van de NSOB gebruikt: de realiserende overheid, de regulerende overheid, de samenwerkende overheid en de ondersteunende overheid.  

Uit onze verkenning blijkt dat verreweg de meeste producten en hulpmiddelen over klimaatadaptatie passen bij de ‘regulerende overheid’. Tegelijkertijd zijn veel van deze overheden juist op zoek naar ‘partnerships’ en samenwerking met ‘stakeholders’ en de ‘ketenpartners’. In de praktijk blijkt echter dat de overheid toch net iets te vaak in publiek-publieke ‘splendid isolation’ zelf bepaalt wat er moet gebeuren of hoe het geregeld moet worden. Dat kan en dat mag, maar dat veroorzaakt ook een dynamiek die de instelling ‘aan de andere kant van de tafel’ in de hand werkt. Als de overheid kiest om te reguleren, dan zal ‘de ander’ sneller achterover leunen en denken: we horen het wel, zeg maar wat we moeten doen en daar natuurlijk wel de rekening voor presenteren. 

Wij zijn er van overtuigd dat het realiseren van klimaatrobuuste nieuwbouwprojecten en gebieden het beste tot stand kunnen komen vanuit de gedachte dat er hier sprake is van een gedeelde maatschappelijke opgave. De bouwers, ontwikkelaars en andere ketenpartners zien hier heus ook het belang van in en zijn meer dan bereid hun steentje bij te dragen. Dat gaat alleen niet werken als ze eisen en maatregelen uitgevraagd krijgen waar ze zich niet in herkennen of waarvan ze weten dat het eigenlijk slimmer, beter, sneller of makkelijker had gekund. Juist daarom is het zo belangrijk om alle ketenpartners zo vroeg mogelijk te betrekken bij deze gedeelde opgave en samen op zoek te gaan naar de beste oplossingen voor het gebied. De overheid zal hiervoor de rol van de ‘samenwerkende overheid’ aan moeten nemen, en uit de rol van de ‘regulerende overheid’ moeten stappen. Ook dan is er nog volop ruimte om stevige prestatie-afspraken en/of werkprocessen vast te leggen. Maar bedenk die afspraken dan samen zodat er draagvlak en mede-eigenaarschap is bij alle partners. Juist op die manier kunnen we versnellen op deze opgave. En dat is hard nodig want de beelden van afgelopen maanden zijn jammer genoeg slechts een voorproefje van wat er ons nog te wachten staat. Aan de slag, en als het even kan: samen! 

Ook provincie Zuid-Holland wil graag bijdragen aan het bereiken van dit doel. Dat is extra interessant omdat er in deze regio niet alleen veel mensen wonen, maar ook heel veel voedsel wordt geproduceerd. Plus: heel veel import en export via de Rotterdamse haven. Kortom, kansen te over. Daarom bekeken we voor de provincie Zuid-Holland wat de grootste voedselstromen zijn, wat de belangrijkste partijen zijn, welke ketens hier bij horen, waar ‘winst’ te behalen valt.

Natuurlijk onderzoeken we ook hoe de provincie hierbij kan helpen. We brengen in beeld waar we verspilling tegen kunnen gaan. We kijken zeker ook naar nieuwe kansen. Bijvoorbeeld door reststromen zo hoogwaardig mogelijk te ‘verwaarden’. Zo creëren we nieuwe verdienmodellen, gaan we voedselverspilling tegen en werken we aan een circulaire economie.

Onze belangrijkste bevinding aan het einde van dit traject:
Niemand ziet graag voedsel verloren gaan, en alle partijen in de voedselketen werken er ook hard aan om verspilling te voorkomen. Reststromen zijn dan ook klein en zeer incidenteel. Maar hoe behouden we ook deze reststromen in de voedselketen? Processen in de markt zijn niet ingericht op onregelmatige stromen, waardoor deze economisch niet interessant zijn. Toch kan het gaan om enorme hoeveelheden voedsel.

Door het bundelen van de reststromen uit de gehele regio krijg je voldoende massa om hier processen op te zetten: dat is precies een rol die een provincie kan pakken! Een van de voorwaarden hier is ook meer transparantie in de keten: waar gaan welke stromen verloren? In combinatie met een benchmark kunnen we enorme impact maken!

BZK ontwikkelt samen met organisaties als Neprom, Aedes, Bouwend NL, VNG en IPO een Actie Agenda KlimaatAdaptatie. Eén van de acties uit deze Actie Agenda is het inventariseren van implementeerbare klimaatadaptieve maatregelen, oftewel maatregelen die vakmensen zoals bouwers en projectontwikkelaars goed en op korte termijn toe kunnen passen in, op of aan zowel gebouwen als de publieke ruimte.

&Flux inventariseert deze maatregelen. De ‘professionals’ die bouwen en onderhouden, staan hierbij centraal. Welke maatregelen passen zij al toe? En welke overwegingen spelen daarbij een rol? Betaalbaarheid, beschikbaarheid, levertijd, inpasbaarheid binnen werkprocessen en bouwmethoden, bewezen robuustheid van het product, benodigde kennis en andere aspecten – het kan allemaal van belang zijn. De belangrijkste uitkomsten en inzichten van dit onderzoek zijn onder andere input voor het nieuwe Actieprogramma Bouwen met Natuur dat door NEPROM met o.a. Bouwend Nederland wordt opgestart.

In de regio Haarlem zijn diverse individuele onderzoeken en projecten op het gebied van warmte uitgevoerd. Kunnen we geothermie gebruiken? Biomassa? Wie wil de warmte straks hebben, waar kunnen we het kwijt? Al deze onderzoeken hebben andere ‘time lines’, andere partners, andere invalshoeken. Tijd voor regie en strategie dus. &Flux heeft alle betrokken partijen bij elkaar gebracht, samenhang in projecten gecreëerd en bekeken of er levering van restwarmte uit datacenters mogelijk is. Het resultaat: een ontwikkelstrategie voor de duurzame verwarming van Haarlem.

Een samenhangend warmtenet ontwikkelen is een enorm complexe opgave. Waar begin je met het aanleggen van een warmtenet en welke partijen gaan dit organiseren? Hoe verbind je de verschillende projecten met elk hun eigen tijdsplanning? Hoe zorgen we voor een gezamenlijke investering in een gemeenschappelijk belang op een manier waar alle partners tevreden mee zijn? Met de ontwikkelstrategie in de hand neemt de gemeente Haarlem de regie. Volg de voortgang op de website!

&Flux bouwt samen met OverMorgen en de regio aan een startnotitie voor de versnelling. We doen dat langs drie lijnen; in de eerste plaats een inventarisatie van de gebruiksfuncties en de logische routes voor verduurzaming. Parallel daaraan zijn we in gesprek met de belangrijkste partners in de regio om die routes te beoordelen op haalbaarheid, financierbaarheid, impact en samenwerking. Dat is de basis voor een matrix waarin we het laaghangend fruit onderscheiden van de uitdaging van morgen en de projecten met echte impact. In de derde lijn werken we aan het commitment op de projecten.

Na het doorlopen van de bovengenoemde stappen heeft Stichting Duin- en Bollenstreek de beschikking over een concrete startnotitie waaraan de direct betrokken deelnemers zich hebben gecommitteerd. De stichting weet daarmee hoe zij de verduurzaming van de Greenport kan ontwikkelen met concrete maatregelen.

Resilience by Design is een project vanuit de MRA dat als doel heeft om antwoord te vinden op de vraag: hoe kunnen we ervoor zorgen dat klimaatadaptatie een ‘normaal’ onderdeel is in integrale investeringsbeslissingen nu en in de toekomst in gebiedsontwikkelingsprocessen binnen de MRA? Twee multidisciplinaire topteams van internationale allure zijn met deze vraag aan de slag gegaan. Zij onderzoeken wat er wanneer, waar en voor wie fout gaat als de MRA beslissingen blijft nemen op de  manier zoals we die kennen. Daarnaast maken ze inspirerende ruimtelijke ontwerpen (design!) voor demonstratieprojecten, waarmee we laten zien dat het zeker mogelijk is om klimaatadaptatie mee te nemen in investeringsoverwegingen.

Op 12 maart 2020 was een multidisciplinaire jury bij elkaar in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Samen met het kernteam zijn de teams geselecteerd die aan de slag gaan met het project ‘Resilience by Design’. Gelukkig wisten we toen nog niet dat dit de laatste dag zou worden waarop het Scheepvaartmuseum open was, het team uit New York nog terug kon vliegen naar de Verenigde Staten, en wij allemaal niet meer op kantoor zouden werken maar vanuit huis…

Het team van D.efac.to (https://www.defacto.nl/) buigt zich tot en met juli over het landelijk gebied in de MRA en mogelijke oplossingsrichtingen. Het team van One Architecture (https://onearchitecture.nl/) houdt zich bezig met de stedelijke omgeving. Samen onderzoeken zij of en waar deze gebieden elkaar (zouden moeten) overlappen en waar een gezamenlijke aanpak nodig is.

&Flux is de trekker/projectleider van dit inspirerende project waar we nog veel van gaan horen!